Natuur en landschap

Het buitengebied van Dalfsen bestaat uit landbouw, natuur- en recreatiegebieden. Ieder gebied draagt bij aan het visitekaartje van de gemeente. De natuur en het landschap in de gemeente Dalfsen is ruim, groen en waterrijk. De gemeente zet sterk in op ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid (Structuurvisie Buitengebied).

Belangrijke natuurgebieden liggen rond de Overijsselse Vecht en de bos- en heidegebieden Rechterense Veld en Hessumse Veld en in de toekomst ten zuidoosten van Lemelerveld. De natuurgebieden van het Vechtdal en de IJssel worden met elkaar verbonden (robuuste verbindingszone). 

Nachtelijk beeld

In Nederland worden stilte en duisternis steeds zeldzamer en in onze samenleving steeds meer gewaardeerd. Het buitengebied in Dalfsen is relatief donker. Het exacte beeld hangt af van de richting waarin je kijkt:

1. Omhoog - de donkere hemel

Kijkend naar boven, op een heldere nacht, zijn veel meer sterren zichtbaar dan in de meeste andere delen van Nederland. Er is relatief weinig lichtvervuiling. Toch wordt ook de hemel boven de gemeente Dalfsen verlicht. Dit komt onder andere door de uitstraling van:

• Zwolle
• lokale lichtbronnen, zoals sportveldverlichting en openbare verlichting

2. Naar de horizon - richting open landschap

′s Avonds en ′s nachts, kijkend naar de horizon over het open en vrij donkere landschap, zijn vaak individuele lichtbronnen zichtbaar. Sommige zijn zichtbaar maar storen niet, omdat ze bijvoorbeeld naar beneden stralen of niet fel zijn. Andere lichtbronnen storen wel. Voorbeelden hiervan zijn:

• felle buitenlampen van particulieren, met name als ze schuin zijn gericht
• felle terrein- of reclameverlichting van een bedrijf  
• een verlichte paardenbak (in de avond)
• open stallen, waarvan de oranje of witte streep licht van verre zichtbaar is (in de avond)
• openbare verlichting, als er strooilicht of fel licht is in het verder donkere buitengebied

3. Naar de horizon - richting dorpskern

Kijkend vanaf het buitengebied naar de dorpskernen, zijn lichtbronnen zichtbaar van vooral woningen, maar ook van bedrijven en sportvelden. Soms is er een beperkte gele lichtkoepel zichtbaar, zeker bij vochtig weer. Boven Zwolle is deze koepel opvallender, maar bekender is de oranje verlichte hemel boven grote kassengebieden elders in het land.

Foto′s: de dorpsrandzone wordt in de avond en nacht bepaald door verlichting, zoals bij de nieuwbouw De Nieuwe Landen in Lemelerveld (links) en Westerbouwlanden in Nieuwleusen (rechts) 

Gemeentelijk beleid voor donkerte en lichtbronnen in het buitengebied

′Bij Uitstek Dalfsen′ beschrijft dat duurzaamheid en kwaliteit belangrijke toetsingskaders voor ruimtelijke ontwikkeling zijn.

Ontwikkelingen hebben invloed op de landschappelijke waarden bezien bij daglicht. Maar ontwikkelingen kunnen ook invloed hebben op de leefbaarheid en duurzaamheid van natuur en landschap in de avond en de nacht.

De Structuurvisie Buitengebied onderscheidt 8 deelgebieden. Bij de beschrijving van de karakteristiek van de gebieden (lust- en leisurelaag) wordt bij deelgebieden 1, 2, 3, en 6 (zie kaart hieronder) aangegeven dat het gebied in de nacht een donker karakter kent of dat er sprake is van rust en duisternis. Ontwikkelingen in het buitengebied moeten aansluiten bij de in de Structuurvisie Buitengebied aangegeven landschapskarakteristiek van dat deelgebied.

Bij deelgebied nummer 6: ‘Bos- en landgoederenlandschap’ wordt donkerte expliciet genoemd bij de ontwikkelingscriteria:

• De gemeente zal geen medewerking verlenen aan functies die een afbreuk doen aan de natuurbeleving, waarbij rust, stilte en donkerte de kernwaarden zijn.

Bij nieuwe ontwikkelingen in het buitengebied waarvoor het bestemmingsplan moet worden herzien, wordt standaard getoetst wat de impact is op donkerte. Vanuit de provinciale omgevingsvisie (lust- en leisurelaag) en de toets aan de gebiedskenmerken is dit standaard opgenomen. Ook als er inrichtingsplannen worden opgesteld met advies van de ervenconsulent, wordt hier aandacht aan gegeven. 

Afbeelding: gebiedsindeling Structuurvisie Buitengebied

Reclame in het buitengebied

De Welstandsnota (2014) stelt dat de vormgeving, materiaaltoepassing, kleurstelling, typografie, verlichting en bevestiging moeten passen bij de karakteristieken van de omgeving. Lichtreclame is niet acceptabel, verlichte reclameborden ook niet.

Provinciaal beleid- beheerplan Natura 2000

Natura2000-gebieden bevinden zich net buiten de gemeentegrenzen:

• Uiterwaarden Zwarte water en Vecht
• Vecht en Beneden-Reggegebied
• Olde Maten Veerslootlanden

In deze gebieden bevinden zich vogelsoorten met gevoeligheid voor licht (eerstgenoemde gebied) en de bittervoorn en grote en kleine modderkruiper (tweede en derde gebied).

Voor de Natura200-gebiedenis door de Provincie Overijssel een beheerplan opgesteld. De ontwerpen van 2015 gaan in op bestaande lichtbronnen in een straal van 300 meter van dat gebied. De beheerplannen vragen aandacht voor diverse activiteiten in en nabij de Natura2000 gebieden. Voor lichthinder zijn bijvoorbeeld open stallen van de veehouderij van belang maar ook provinciale wegen.

Het verlichtingsbeleid van de provincie is, identiek aan de gemeente, sterk gericht op het voorkomen en verminderen van verstoring door licht onder andere door in te zetten op markering, gerichte (LED) verlichting en dimmen.

Voorbeeld: ontwerp-beheerplan Natura2000-gebied Vecht en Beneden Regge

• Voor het Vecht en Beneden Reggegebied zijn geen speciale diersoorten aangewezen waarvoor extra aandacht moet zijn, en die extra gevoelig zijn voor lichthinder.
• Voor de situatie in 2015 oordeelde de provincie dat ′in de huidige situatie er geen lichthinder optreedt′ vanuit de (open) stallen binnen die zone van 300 meter rond het Natura 2000 gebied.
• Voor de rioolwaterzuiveringsinstallatie wordt geoordeeld dat, gezien de afstand van 850 meter tot het Natura200-gebied, ′verstoring door licht niet tot significant negatieve effecten op de instandhoudingsdoelen zal leiden′.
• Voor de provinciale wegen geldt dat negatieve effecten van de verlichting niet verwacht zijn omdat er geen doelsoorten zijn aangewezen die hier gevoelig voor zijn.

Streefbeeld voor lichtbronnen in natuurgebieden en (open) landschap

De gemeente Dalfsen wil de flora en fauna en het open landschap beschermen, óók in de avond en nacht. Verder vindt zij de zichtbaarheid van de sterrenhemel van belang, voor de eigen bewoners maar ook voor recreatieve bezoekers. Daarom:

• heeft de gemeente bij voorkeur geen openbare verlichting in het buitengebied waarbij extra aandacht is voor situaties bij natuurgebieden en open landschap waar voor de verkeersveiligheid wel verlichting overwogen wordt
• wordt een toename van licht in natuurgebieden bij nieuwe ontwikkelingen zoveel mogelijk voorkomen, zie ook de alinea hieronder over het beschermen van flora en fauna
• wordt bij het actualiseren van bestemmingsplannen en het Landschaps Ontwikkelings Plan (LOP) het behoud van donkerte en voorkomen van lichthinder′ als thema meegenomen
• gaat de gemeente in gesprek met eigenaren van storende en overbodige lichtbronnen. (Als er ernstig verstorende lichtbronnen zijn en de eigenaren hier niets aan willen doen, dan kan de gemeente in sommige gevallen maatregelen afdwingen, maar hier gaat de voorkeur niet naar uit)

Beleid voor beschermen van Flora en Fauna

De Gedragscode Flora- en Faunawet (2010) beschrijft de werkwijze om de impact van verlichting op flora en fauna te verminderen. De code wordt geactualiseerd. Schade aan beschermde soorten kan worden geminimaliseerd door:

• Vervanging van straatverlichting mag niet zorgen voor een hogere intensiteit van de verlichting buiten de weg- en bijbehorende bermzone in verband met negatieve effecten op beschermde soorten, waaronder vleermuizen.
• Bijplaatsen. Nabij in- en uitvliegopeningen van verblijfplaatsen van vleermuizen wordt geen directe verlichting geplaatst. Ook het plaatsen van directe verlichting bij essentiële vleermuisvliegroutes wordt vermeden. In fourageergebieden wordt minimale verlichting aangebracht, zodanig dat de fourageerfunctie niet verloren gaat. Dit kan bepaald worden door een terzakekundige.
• Eén van de mogelijkheden is om de vleermuisvriendelijke lamp met een amberkleurig spectrum te gebruiken. Deze lamp is door een LED expert samen met de Zoogdiervereniging en Rijkswaterstaat ontwikkeld. 

Gebieden met donkerte als kernwaarde

De gemeente wil de duisternis en het donkere landschap behouden in ieder geval in de volgende gebieden:

• Overijsselse Vecht
• Rechterense Veld
• Hessumse Veld
• Toekomstig natuurgebied ten zuidoosten van Lemelerveld

en in gebieden grenzend aan de Natura2000 gebieden:

• Uiterwaarden Zwarte water en Vecht
• Vecht en Beneden-Reggegebied
• Olde Maten Veerslootlanden